قرائت منظر شهری سمرقند

معماری، آن چنان که گفته می شود هنر خلق فضا است. فضاهایی که در کنار تامین کارکرد، استفاده کنندگان را در یک محیط احساسی نیز قرار می دهد. آنچه که معماری سرزمین های مختلف را از هم متمایز می کند، متاثر از تفاوت در ریشۀ احساسات و معنویات جوامع است. تفاوت جوهر معماری که همان «عقاید و اندیشۀ جوامع» است، سبب گونه گونی معماری ملل می شود. به زبان دیگر، معماری تبلور یا نمود کالبدی بخشی از اندیشۀ جامعه است که مقبولیت همگانی یافته است. در آسیای مرکزی فرقه ها، مذاهب و آیین های متعدد و به دنبال آن، عرفا، اساتید بزرگان هر یک، نقشی بنیادین در فرهنگ سازی اقوام این خطه داشته است. بزرگداشت خاطره این افراد، به خلق تعداد شگفت انگیزی مجموعه آرامگاهی انجامیده و گونه ای از معماری با عنوان «معماری مرگ» در این منطقه رواج یافته که ریشۀ آن، دقیقا به تعدد باور های عرفانی بازمی گردد. در شهر های آسیای مرکزی، خصوصا سمرقند، آنچه بیش از هر چیز هویت فضا را آشکار می کند، آرامگاه و مقبره است. از یک سو، درخشندگی معماری مرگ و ساخت بناهای یادمانی در مقیاس وسیع، حاکی از تعدد شخصیت های مورد احترام آن جامعه است و از سوی دیگر، جایگاه والا و اهمیت این شخصیت ها، حاکی از نقش تاثیرگذار آنان بر زندگی اعتقادی، آئینی و دینی مردمان آن است. لذا تکثر باورهای عرفانی، در شهر های تاریخی آسیای مرکزی به تکثر معماری مرگ منجر شده و سیمای ویژه ای به آنها بخشیده است.  سیمایی که متاثر از ارادت هواداران به بزرگان خود و تعظیم آنهاست. مقابر و مجموعه های آرامگاهی، عنصر شاخص منظر شهری آسیای مرکزی است.